Hazır yeni bir yıla girmişken, 90’lı yılların tümüne, 1990’dan 2001 yılı sonuna kadarki on iki yıla çocuk yayınları üretimi açısından bakmak ilginç olabilir.
1990 yılında çocuk kitapları yayımlayan yayınevi sayısı yaklaşık 60 civarında. Son dört – beş yılın iyice belirginleşen ekonomik krizi göz önüne alındığında acaba çocuklar için kitap yayımlayan yayınevlerinin sayısı o yıldan bu yıla nasıl bir gelişme göstermiştir? Çocuk kitabı yayımlayan yayınevi sayısında söz konusu on iki yıl içinde bir gelişme olmuş. Dönemin başında 60 olan yayınevi sayısı 1991’de 65 olmuş ve 2000 yılına kadar sürekli artarak 122’ye yükselmiş. 2001 yılında ise 104’e düşmüş, ki bunu belki de krizin ciddi bir etkisi olarak yorumlayabiliriz. Ama çocuk yayımcılığının ne 1994 krizinden, ne de 1999 depreminden ciddi bir yara almış olduğu söylenebilir. Her iki yılda da, ilkinde 67’den 77’ye, ikincisinde 94’ten 113’e olmak üzere artış göstermiş. Ama 2000 krizi çocuk kitabı yayımlayan yayınevi sayısını düşürmeyi birazcık başarmış.
Aynı süre içinde yayımlanan çocuk kitaplarının sayısı nasıl bir durum sergilemiş olabilir? Yayınevi sayısı arttığına göre, kitap sayısı da artmış olmalı. 1990 yılında yayınevlerinin stoklarındaki çocuk kitabı çeşidi 2983. (Ders kitapları bu araştırmanın kapsamı dışında) Bu sayı 1991’de yüzde 9 artarak 3255’e sonrada 1991’den 2001’e kadar sürekli artarak 9430’a çıkmış. Artış yüzdesi % 216. 1994 krizinde % 66, 1999 depreminde % 174, 2000’de % 204 ve 2001’de % 216.
Bu kitaplarla, onları yayımlayan yayınevlerinin ilişkisi önemli olabilir. Örneğin, 1990 yılındaki 2930 kitabı 60 yayınevi yayımlamış, yani yayınevi başına düşen ortalama kitap sayısı yaklaşık 50. Bu sayı 1992’de 59’a çıkıp 1993’te 55’e düşüyor. Daha sonra sürekli artarak 1998’de 75’i buluyor. Ancak, 1999’da 6 yıldan sonra ilk kez düşüyor ve 72 oluyor. 2000’de yeniden 75’e yükselen bu sayı 2001 yılında ise en hızlı artışını sergileyerek 91’e yükseliyor.
2000 yılında yeni projelerini kriz nedeniyle ertelemiş olan bazı yayınevlerinin bunları 2001’e kaydırdıklarını düşünmek bir yol, ama 2001 ne kadar umut verici bir yıl oldu ki? Yine de böyle olsa bile 75’den 90’a tırmanan bir artışı böyle açıklamak güç.
Hele ki bu yazıdan ele alınan değerler yalnızca arzla ilgili değerler olduğundan henüz talebi konuşmuyoruz. Yani, kitap çeşidinin birden yükselmesi, çocuk kitabına olan talebin gereğini yerine getirmekle mi ilgilidir, yoksa…
Elimizde sayısal bir veri yoksa da yayınevlerimizin yöneticilerinin çoğunluğunun işletmeci olmadığı bir gerçektir. Tabii ki her şey 20 sene öncesinden farklıdır. Çocuk kitabının önemi daha çok anlaşılmıştır, okul öncesi eğitim kurumları ve ilköğretim okulları kitaba ve okul kütüphanelerine daha çok önem verir olmuşlardır, (şimdilik) büyük kentlerimizde son derece nitelikli hizmet veren kitapçılar açılmıştır, vb. Ama çocuklar için yayımlayan yayımcıların büyük bir çoğunluğu, pazarlamacı kökenli olan birkaçı dışında sanatçıdır. Yani kendisi yazar çizerdir. Yazar çizerin hayatta en birincil isteği ve özlemi de yayımlanmak veya yayımlamaktır. Bu kişi kendi kitabını veya yayımladığı bir kitabı satmaktan çok, üretmekten hoşlanan kişidir. Ürettiği veya üretmek üzere olduğu kitaba sevdalanır, çocuğu gibi benimser ve o kitabın ‘hayatta mutlaka başarılı’ olacağına inanır. İşte kitap yayımlama kararlarını yalnızca bu tür kişilerin aldığı yayınevlerinde hiç kuşkusuz çoğunlukla güzel, ama kendini satamayan kitaplarla dolu bir depo ve arkası yazılmış çeklerle dolu bir portföy oluşur.
Geride bıraktığımız yıl içinde çocuk kitabı çeşidindeki hızlı tırmanışın gerçek bir okur talebinden mi, yoksa satışları düşen yayınevlerinin son bir çırpınışla yeni kitaplara yönelmelerinden mi kaynaklandığı, bu dönem içinde yeni yazarların ortaya çıkıp çıkmadığı, yayımlanan kitapların tür ve içerik özellikleri de daha geniş bir yazının konusudur.